brics คือ: โอกาสและความท้าทายของไทยในยุคที่ BRICS ผงาด

บทนำ: BRICS คืออะไร? ทำความเข้าใจกลุ่มอำนาจเศรษฐกิจใหม่

ในยุคที่เศรษฐกิจโลกกำลังปรับตัวและเปลี่ยนผ่าน กลุ่ม BRICS เริ่มมีบทบาทเด่นชัดขึ้นเรื่อยๆ โดยกลายเป็นพลังสำคัญที่ขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลง กลุ่มนี้ย่อมาจากชื่อของประเทศสมาชิกหลักในช่วงแรก ได้แก่ บราซิล รัสเซีย อินเดีย จีน และแอฟริกาใต้ ซึ่งรวมพลังกันเพื่อสร้างเวทีความร่วมมือสำหรับประเทศกำลังพัฒนาและตลาดเกิดใหม่ใหม่ การรวมตัวนี้มุ่งเน้นการเสริมสร้างความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรมระหว่างกัน พร้อมทั้งช่วยสร้างสมดุลอำนาจในเวทีโลกที่เคยถูกครอบงำโดยชาติตะวันตกเป็นหลัก บทความนี้จะนำเสนอรายละเอียดเชิงลึกเกี่ยวกับประวัติการก่อตั้ง เป้าหมายหลัก การขยายตัวของสมาชิก รวมถึงผลกระทบที่เกิดขึ้นต่อภาพรวมโลก นอกจากนี้ยังจะวิเคราะห์โอกาสและอุปสรรคที่ประเทศไทยต้องเผชิญในการปรับตัวกับพลังเศรษฐกิจกลุ่มใหม่นี้

ต้นกำเนิดและการพัฒนา: จาก BRIC สู่ BRICS

แนวคิดเรื่อง BRIC เริ่มต้นขึ้นครั้งแรกในปี 2001 จากผลงานของจิม โอนีล นักเศรษฐศาสตร์ชื่อดังจาก Goldman Sachs ผู้ที่ชี้ให้เห็นถึงศักยภาพอันยิ่งใหญ่ของบราซิล รัสเซีย อินเดีย และจีน ซึ่งคาดว่าจะกลายเป็นตัวขับเคลื่อนหลักของเศรษฐกิจโลกในอนาคตอันใกล้ ในช่วงแรก คำว่า BRIC ยังเป็นเพียงกรอบทางทฤษฎีที่สะท้อนถึงกลุ่มประเทศตลาดเกิดใหม่ที่มีอัตราการเติบโตสูงและมีบทบาทสำคัญในเวทีโลก

ต่อมา แนวคิดนี้ถูกนำไปสู่การปฏิบัติจริง เมื่อผู้นำของสี่ประเทศเหล่านี้จัดการประชุมสุดยอดครั้งแรกในปี 2009 ที่เมืองเยคาเตรินเบิร์ก ในประเทศรัสเซีย เพื่อถกเถียงเรื่องความร่วมมือและประเด็นสำคัญระดับโลก การรวมกลุ่มนี้ขยายตัวอีกขั้นในปีถัดมา เมื่อแอฟริกาใต้สมัครเข้าร่วมอย่างเป็นทางการ ส่งผลให้ชื่อกลุ่มปรับเป็น BRICS การเพิ่มสมาชิกจากทวีปแอฟริกาไม่เพียงแต่ขยายขอบเขตทางภูมิศาสตร์ แต่ยังเพิ่มความหลากหลายทางเศรษฐกิจให้กับกลุ่ม ทำให้ BRICS กลายเป็นตัวแทนของพลังจากซีกโลกใต้ที่ชัดเจนยิ่งขึ้น

วัตถุประสงค์และกลไกความร่วมมือของ BRICS

BRICS ขับเคลื่อนด้วยเป้าหมายหลักหลายด้านที่ช่วยเชื่อมโยงสมาชิกเข้าด้วยกัน เช่น การส่งเสริมการค้า การลงทุน และความร่วมมือทางเศรษฐกิจระหว่างกัน การผลักดันให้เกิดการปฏิรูปในระบบธรรมาภิบาลโลกเพื่อความเป็นธรรมและพหุภาคีมากขึ้น รวมถึงการเสริมสร้างบทบาทและอำนาจต่อรองของประเทศกำลังพัฒนาบนเวทีระหว่างประเทศ

กลไกสำคัญตัวหนึ่งคือธนาคารเพื่อการพัฒนาใหม่ หรือ NDB ซึ่งก่อตั้งในปี 2014 เพื่อให้เงินทุนสนับสนุนโครงการโครงสร้างพื้นฐานและการพัฒนาที่ยั่งยืนทั้งในประเทศสมาชิกและประเทศกำลังพัฒนาอื่นๆ สถาบันนี้ถูกมองว่าเป็นทางเลือกนอกเหนือจากองค์กรการเงินระหว่างประเทศแบบเก่าแก่ เช่น ธนาคารโลกและกองทุนการเงินระหว่างประเทศ ที่มักถูกวิจารณ์ว่าอยู่ภายใต้อิทธิพลของชาติตะวันตก นอกจากนี้ BRICS ยังมีข้อตกลงสำรองเงินตราต่างประเทศฉุกเฉิน หรือ CRA เพื่อช่วยเหลือสมาชิกที่เผชิญปัญหาการขาดดุลบัญชีเดินสะพัดในระยะสั้นๆ และจัดการประชุมสุดยอดประจำปีเพื่อกำหนดทิศทางนโยบายในสาขาต่างๆ เช่น การเกษตร สุขภาพ วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และวัฒนธรรม ซึ่งช่วยให้การร่วมมือมีความต่อเนื่องและครอบคลุมมากขึ้น

การขยายสมาชิก: BRICS+ กับการจัดระเบียบโลกใหม่

การขยายตัวของ BRICS แสดงให้เห็นถึงความตั้งใจที่จะเพิ่มน้ำหนักและท้าทายโครงสร้างโลกที่นำโดยตะวันตก โดยมีเหตุผลหลักมาจากความปรารถนาที่จะรวมพลังประเทศที่มีศักยภาพทางเศรษฐกิจและภูมิรัฐศาสตร์ เพื่อสร้างอำนาจต่อรองที่แข็งแกร่ง และลดการพึ่งพาระบบการเงินการเมืองแบบเดิมๆ ที่มีอยู่

ในที่ประชุมสุดยอด BRICS ครั้งที่ 15 ซึ่งจัดขึ้นที่กรุงโจฮันเนสเบิร์ก ประเทศแอฟริกาใต้ เมื่อเดือนสิงหาคมปี 2023 ได้มีการประกาศเชิญหกประเทศใหม่ ได้แก่ ซาอุดีอาระเบีย สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ อียิปต์ เอธิโอเปีย อิหร่าน และอาร์เจนตินา แม้ว่าอาร์เจนตินาจะถอนตัวในภายหลังภายใต้นโยบายของรัฐบาลใหม่ แต่การขยายนี้ก็ทำให้ BRICS+ มีขนาดเศรษฐกิจและประชากรที่ใหญ่โตขึ้นอย่างเห็นได้ชัด ครอบคลุมพื้นที่กว้างขวางตั้งแต่ตะวันออกกลางไปจนถึงแอฟริกาตะวันออก การเพิ่มประเทศผู้ผลิตน้ำมันรายใหญ่เช่น ซาอุดีอาระเบีย สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ และอิหร่าน เข้ามา ช่วยให้กลุ่มมีอิทธิพลต่อตลาดพลังงานโลกอย่างมาก และสนับสนุนการผลักดันให้เกิดการค้าพลังงานโดยใช้น้ำมันในสกุลเงินท้องถิ่น แทนการพึ่งพาดอลลาร์สหรัฐ ซึ่งเป็นสัญญาณชัดเจนของการปรับโครงสร้างโลกใหม่ที่อำนาจกำลังกระจายตัวออกจากศูนย์กลางเดิม

ผลกระทบของ BRICS ต่อเศรษฐกิจและภูมิรัฐศาสตร์โลก

BRICS กำลังเขย่าฐานรากของระบบโลกเดิม โดยเฉพาะอย่างยิ่งต่อกลุ่ม G7 และ G20 ด้วยขนาดเศรษฐกิจและประชากรที่มหาศาล กลุ่มนี้สามารถมีส่วนกำหนดทิศทางนโยบายเศรษฐกิจและการค้าของโลกได้มากขึ้น โดยมุ่งผลักดันการปฏิรูปองค์กรระหว่างประเทศ เช่น สหประชาชาติ กองทุนการเงินระหว่างประเทศ และธนาคารโลก เพื่อให้สอดคล้องกับความเป็นจริงทางเศรษฐกิจและการเมืองในยุคปัจจุบันมากกว่าเดิม

ผลกระทบทางเศรษฐกิจปรากฏชัดในหลายมิติ เช่น การค้า การลงทุน และตลาดพลังงาน โดยเฉพาะการเพิ่มสมาชิกผู้ส่งออกน้ำมันหลัก ทำให้ BRICS สามารถส่งเสริมการค้าพลังงานด้วยสกุลเงินท้องถิ่น ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของกระแสลดการพึ่งพาดอลลาร์สหรัฐ หรือ De-dollarization ที่มุ่งลดบทบาทของเงินดอลลาร์ในฐานะสกุลเงินสำรองและการค้าหลักของโลก สิ่งนี้อาจนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างการเงินระหว่างประเทศในระยะยาว แม้ว่าไอเดียเรื่องสกุลเงินร่วมของ BRICS จะยังซับซ้อนเนื่องจากความแตกต่างทางเศรษฐกิจและนโยบายของสมาชิก แต่การหารือเรื่องระบบชำระเงินทางเลือกและการใช้สกุลเงินท้องถิ่นในการค้าภายในกลุ่มก็เป็นตัวบ่งชี้ถึงความพยายามสร้างทางเลือกใหม่ๆ การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้มีน้ำหนักต่อภูมิรัฐศาสตร์ โดยเฉพาะด้านความมั่นคงพลังงานและอิทธิพลทางเศรษฐกิจในภูมิภาคต่างๆ ซึ่งอาจทำให้เกิดการปรับสมดุลอำนาจใหม่ๆ ทั่วโลก

BRICS ในบริบทของประเทศไทย: โอกาส ความท้าทาย และทางเลือกเชิงกลยุทธ์

การเติบโตของ BRICS จะส่งผลกระทบทั้งโดยตรงและทางอ้อมต่อประเทศไทย ในฐานะประเทศเศรษฐกิจเปิดที่พึ่งพาการค้าและการลงทุนจากต่างชาติเป็นหลัก

โอกาส:

• ตลาดใหม่สำหรับการส่งออก: สมาชิก BRICS โดยเฉพาะจีนและอินเดีย เป็นคู่ค้ารายใหญ่ของไทยอยู่แล้ว การขยายกลุ่มอาจเปิดประตูให้สินค้าไทยอย่างข้าว ยางพารา และชิ้นส่วนยานยนต์ เข้าถึงผู้บริโภคจำนวนมากในประเทศใหม่ๆ เช่น ซาอุดีอาระเบียและสหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ ซึ่งมีกำลังซื้อสูงขึ้น การวิเคราะห์จากธนาคารแห่งประเทศไทย ระบุว่าการเชื่อมโยงกับเศรษฐกิจเกิดใหม่เหล่านี้จะช่วยยกระดับศักยภาพการเติบโตของไทย โดยเฉพาะในภาคการส่งออกที่ต้องการตลาดใหม่เพื่อกระจายความเสี่ยง
• แหล่งเงินทุนและการลงทุน: ธนาคารเพื่อการพัฒนาใหม่ หรือ NDB อาจกลายเป็นแหล่งทุนทางเลือกสำหรับโครงการโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่ของไทย หากไทยสร้างความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับกลุ่ม นอกจากนี้ การลงทุนโดยตรงจากสมาชิก BRICS ก็คาดว่าจะเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะจากจีนที่เป็นนักลงทุนหลักในโครงการคมนาคมและพลังงาน
• การท่องเที่ยว: ด้วยประชากรจำนวนมหาศาลและชนชั้นกลางที่ขยายตัวในประเทศสมาชิก การเชื่อมโยงที่แน่นแฟ้นยิ่งขึ้นจะช่วยดึงดูดนักท่องเที่ยวจากกลุ่มนี้มาประเทศไทยมากกว่าเดิม ซึ่งเป็นอุตสาหกรรมหลักที่สร้างรายได้ให้ไทยปีละหลายล้านบาท

ความท้าทาย:

• การแข่งขันที่เพิ่มขึ้น: การรวมตัวของ BRICS อาจทำให้เกิดการแข่งขันดุเดือดในตลาดโลก โดยเฉพาะสินค้าโภคภัณฑ์ที่ไทยส่งออก ซึ่งบางประเทศในกลุ่มก็เป็นผู้ผลิตหลัก เช่น ยางพาราจากอินเดียหรือสินค้าเกษตรจากบราซิล
• ความผันผวนทางภูมิรัฐศาสตร์: การที่ BRICS ท้าทายระบบโลกเดิมอาจก่อให้เกิดความตึงเครียดระหว่างกลุ่มอำนาจ ซึ่งส่งผลต่อเสถียรภาพในภูมิภาคและกระทบการค้า การลงทุนของไทย โดยเฉพาะในด้านห่วงโซ่อุปทานที่เชื่อมโยงกับจีนและรัสเซีย
• การปรับสมดุลนโยบายต่างประเทศ: ไทยจำเป็นต้องวางแผนอย่างรอบคอบเพื่อรักษาสมดุลระหว่างมหาอำนาจตะวันตกและ BRICS โดยหลีกเลี่ยงการถูกดึงเข้าสู่ความขัดแย้ง เพื่อปกป้องผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจที่ยั่งยืน

ข้อดีและข้อเสียของการที่ไทยจะเข้าร่วม BRICS

การตัดสินใจว่าประเทศไทยควรสมัครเป็นสมาชิก BRICS หรือไม่นั้น ต้องชั่งน้ำหนักข้อดีและข้อเสียอย่างละเอียด เพื่อให้เหมาะสมกับสถานการณ์และเป้าหมายระยะยาว

ข้อดี:

• ยกระดับสถานะระหว่างประเทศ: การเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มเศรษฐกิจยักษ์ใหญ่อย่าง BRICS จะช่วยเสริมบทบาทและเพิ่มน้ำหนักในการเจรจาของไทยบนเวทีโลก โดยเฉพาะในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับประเทศกำลังพัฒนา
• เข้าถึงตลาดเกิดใหม่และแหล่งเงินทุนใหม่: ไทยจะได้ประโยชน์จากการเข้าถึงตลาดขนาดใหญ่ของสมาชิก BRICS อย่างสะดวกขึ้น รวมถึงโอกาสใช้ทุนจาก NDB ในการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน เช่น โครงการรถไฟความเร็วสูงหรือพลังงานหมุนเวียน
• หลากหลายพันธมิตรทางการค้า: การเข้าร่วมจะช่วยกระจายพันธมิตรทางการค้าและการลงทุน ลดการพึ่งพาตลาดใดตลาดหนึ่ง และเพิ่มความยืดหยุ่นในยามวิกฤตเศรษฐกิจโลก
• เพิ่มอำนาจต่อรองในประเด็นระดับโลก: ไทยสามารถร่วมผลักดันวาระสำคัญ เช่น การรับมือการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ หรือการปฏิรูปองค์การการค้าโลก เพื่อปกป้องผลประโยชน์ของประเทศกำลังพัฒนา

ข้อเสีย:

• เสี่ยงถูกดึงเข้าความขัดแย้ง: BRICS มีสมาชิกที่หลากหลายและบางส่วนมีความขัดแย้งกับตะวันตก การเข้าร่วมอาจทำให้ไทยถูกมองว่าออกนอกกรอบและถูกดึงเข้าสู่การเผชิญหน้าทางภูมิรัฐศาสตร์
• ผลกระทบต่อพันธมิตรเดิม: อาจกระทบความสัมพันธ์กับสหรัฐอเมริกาและสหภาพยุโรป ซึ่งเป็นคู่ค้ารายใหญ่และนักลงทุนหลัก โดยเฉพาะในภาคเทคโนโลยีและการส่งออก
• ความท้าทายจากความแตกต่างภายใน: สมาชิก BRICS มีระบบเศรษฐกิจ การเมือง และระดับการพัฒนาที่ต่างกัน การประสานงานอาจเป็นอุปสรรคสำหรับหน่วยงานรัฐและภาคเอกชนไทยในการปรับตัว
• การประสานงานกับอาเซียน: ไทยต้องคำนึงถึงจุดยืนร่วมของอาเซียน เพื่อไม่ให้การตัดสินใจส่วนตัวกระทบความเป็นเอกภาพและความร่วมมือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

กลยุทธ์ของประเทศไทยในยุค BRICS

ไม่ว่าจะเลือกเข้าร่วมหรือไม่ ไทยก็จำเป็นต้องปรับตัวและวางแผนกลยุทธ์ที่เหมาะสม เพื่อรับมือกับอิทธิพลที่เพิ่มขึ้นของ BRICS ในโลกที่เปลี่ยนแปลงรวดเร็ว

ข้อเสนอแนะเชิงกลยุทธ์:

• เสริมสร้างความสัมพันธ์ทวิภาคีกับสมาชิก BRICS: ไทยควรเร่งกระชับความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจและการเมืองกับสมาชิกหลัก โดยเฉพาะจีนและอินเดีย ซึ่งเป็นคู่ค้ารายใหญ่ รายงานจากประชาชาติธุรกิจ ชี้ให้เห็นถึงศักยภาพของการค้าและการลงทุนจากกลุ่มนี้ โดยสามารถขยายไปสู่ข้อตกลงการค้าเสรีหรือโครงการร่วมทุน
• กระจายความเสี่ยงและหาพันธมิตรใหม่: ไทยควรสำรวจโอกาสความร่วมมือกับภูมิภาคอื่นๆ เช่น ตะวันออกกลางหรือแอฟริกา เพื่อลดการพึ่งพาและเพิ่มความยืดหยุ่นในนโยบายต่างประเทศ โดยใช้ประโยชน์จากกรอบอาเซียนเป็นฐาน
• เข้าร่วมและใช้ประโยชน์จากเวทีพหุภาคี: ไทยควรมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันในองค์กรระหว่างประเทศ เช่น สหประชาชาติ องค์การการค้าโลก และ G20 เพื่อแสดงจุดยืนชัดเจนและปกป้องผลประโยชน์ของชาติ
• พัฒนาขีดความสามารถในการแข่งขัน: การลงทุนในโครงสร้างพื้นฐาน เทคโนโลยีขั้นสูง และการฝึกอบรมบุคลากร จะช่วยให้ไทยแข่งขันได้ดีขึ้นในตลาดโลกที่ BRICS กำลังเปลี่ยนโฉม
• ติดตามสถานการณ์ BRICS อย่างใกล้ชิด: รัฐบาล โดยเฉพาะกระทรวงพาณิชย์และกระทรวงการต่างประเทศ ควรเฝ้าสังเกตการณ์พัฒนาการภายในกลุ่ม ทั้งนโยบายเศรษฐกิจ กลไกความร่วมมือ และท่าทีต่อประเด็นภูมิรัฐศาสตร์ เพื่อเตรียมรับมือและปรับกลยุทธ์ให้ทันท่วงที

บทสรุป: อนาคตของ BRICS และการจัดระเบียบโลกที่กำลังผันผวน

BRICS ได้ก้าวข้ามกรอบแนวคิดทางเศรษฐกิจ กลายเป็นพลังอำนาจใหม่ที่สามารถเปลี่ยนแปลงโครงสร้างโลกได้จริง การขยายสมาชิกและการผลักดันวาระหลัก เช่น การลดการพึ่งพาดอลลาร์สหรัฐ แสดงถึงความมุ่งมั่นในการสร้างโลกที่พหุภาคีและสมดุลมากขึ้น โดยกลุ่มนี้ไม่เพียงรวมประเทศเศรษฐกิจใหญ่ แต่ยังครอบคลุมประชากรเกือบครึ่งหนึ่งของโลก

ในอนาคต BRICS อาจเผชิญอุปสรรคจากความขัดแย้งภายในและความตึงเครียดทางภูมิรัฐศาสตร์ แต่ด้วยขนาดและศักยภาพที่เหนือกว่า กลุ่มนี้จะยังคงเป็นผู้กำหนดทิศทางเศรษฐกิจโลกและการเมืองระหว่างประเทศ

สำหรับประเทศไทย การศึกษาลึกซึ้งเกี่ยวกับ BRICS และการวางแผนกลยุทธ์ที่ชาญฉลาด ยืดหยุ่น จะช่วยให้ไทยคว้าโอกาสและรับมือความท้าทายได้ดี ในยุคที่โลกเต็มไปด้วยความไม่แน่นอน เพื่อรักษาผลประโยชน์ชาติและมีบทบาทที่เหมาะสมบนเวทีโลกต่อไป